زندگی نامه ملا پناه واقف

ملاپناه واقف به سال ۱۰۹۶ هجری شمسی در دهکده قیراق صلاحی محال قازاخ، از ایالات شمالی جمهوری آذربایجان، در خانهٔ روستاییِ فقیری آقا مهدی نام چشم به جهان گشود.

ملا پناه واقف یکی از بزرگ ترین و تأثیرگذارترین شاعران مردمی و شیعی مذهب آذربایجان (قرن 12 هجری، 18 میلادی) است. وی سالهای متمادی معلمی کرده و نخست وزیر ابراهیم خان جوانشیر در قاراباغ و مورد او در تمام امور حکومتی بود و در جریان حمله آقا محمد خان قاجار به مناطق قفقاز که منجر به مرگ وی گردید، ملا پناه واقف در پست وزارت شهر شوشا بود و ماجراهای شنیدنی در آن ایام اتفاق افتاده که در تاریخ ثبت شده است. ملا پناه واقف علاوه بر مقام والای شعر و شاعری مردی بسیار دانشمند و باهوش بود. برای همین گاهی به او «آخوند پناه» هم می گفتند چرا که دو واژه «ملا» و «آخوند» در آن دوران نشانه بزرگ ترین مقام علمی و فرهنگی به شمار می رفت و به شخصیتهای نخبه و فرهیخته برجسته علمی و دینی اطلاق می شد. جالب اینکه از زمان خود ملا پناه واقف، مردم آذربایجان این ضرب المثل معروف شده که: " هر اوخویان ملا پناه اولماز" ( هر دانش آموخته ای ملا پناه نمی شود!) ملا پناه واقف در سال 1798 به دست محمد خان برادر زاده ابراهیم خان به بهانه های واهی اعدام شد. ولی گفته می شود این خان قدرت طلب ملاپناه را مانعی در راه قدرت طلبی خود می دانست. باری به هر تقدیر، ملاه پناه از در ادبیات آذربایجان نخسین شاعری است که شعر را به زبان ساده و مردمی نوشت. گفته می شود خانه و کتابها و اغلب اشعار آخوند ملا پناه در این حادثه غارت و معدوم گردید. اشعار باقی مانده از وی در آذربایجان و ایران بارها چاپ و منتشر شده است. «ملا ولی ودادی» از شاعران توانمند و معروف و معاصر ملا پناه و دوست صمیمی وی و سنی مذهب بود و مکاتباتی شاعرانه با هم داشته اند.

اشعار ملا پناه واقف 6

سراسر بیر یئره یێغیلسا خۇبلار,
سنین بیر مۇیینه تای اوْلا بیلمز.
گۆنش تکی شؤله وئریر جامالین,
بئله گؤزللیکده آی اوْلا بیلمز.
هئچ گؤزه‌لی سن تک شۇخ گؤرمه‌میشم,
نه فایدا, حۆسنونو چوْخ گؤرمه‌میشم.
اۇزون کیرپیگین تک اوْخ گؤرمه‌میشم,
قاشلارین طرزینده یای اوْلا بیلمز.
حسرتیندن باغریم قان ایلن دوْلوب,
هئیوا تکی رنگیم سارالیب-سوْلوب,
بۇ خۇبلوق کی, حقدن بخش اوْلوب,
هئچ کیمسه‌یه بئله پای اوْلا بیلمز.
قددین شاهباز, آغ بدنین سمن تک.
یاناغین لاله‌دن ضیادا گؤیچک.
اۇستاد سنی چکیب مانندی-ملک,
بۇندان آرتیق حقو سای اوْلا بیلمز.
واقیفم, من سنه حئیران اوْلموشام,
قاشلارین یایینا قۇربان اوْلموشام,
دردیندن دیده‌سی گیریان اوْلموشام,
قانلی یاشیم کیمی چای اوْلا بیلمز.

اشعار ملا پناه واقف 5

آیدین اولسون گوزلریم کیم، گلدی یارین کاغذی
کونلومی شاد ائیله دی گوزل نگارین کاغذی
اوخودوم، اوپدوم، گوزه سورتدوم، دئدیم: صد مرحبا!
گوزوم اوسته وار یئرین، ای گلعذارین کاغذی
سندن آیری اول قدر قان آغلادیم کیم، دمبدم
یاشه باتیب، ایسلانیب صبر و قرارین کاغذی
چوخ چکیردیم انتظارین، گوزلریم یولدا ایدی
شکرلله، گلدی اول چشم خمارین کاغذی
غیری یاری، ای گوزل، قیلما بدل سن «واقفه»
یادگار ساخلار، بو اولسون اعتبارین کاغذی

اشعار ملا پناه واقف 4

ای جانیم جلاّدی، عؤمر‌وم یاغیسی!
مگر سنده ظالیم! دین ـ ایمان یوخدور؟
گئجه ـ گوندوز حسرتینی چکمه‌کدن،
اوزولوبدور، من‌ده دخی جان یوخدور.
سگ رقیبین بیر داش دوشسون باشینا،
قویماز کی یار ایلن اولاق آشینا،
حقدیر یانان چوخدور عشق آتشینا،
منیم تک اود توتوب آلیشان یوخدور.
ای قاشلاری هیلال! یاناقلاری گول،
ای زولفلری ریحان، خاللاری فولفول،
عاشیقین اؤلدوره‌ن بی‌رحم و بی‌دل،
سنین تک عالمده ائو ییخان یوخدور.
سنی سئوه‌ن اولور همیشه دلشاد،
سویون آدمیدیر، جینسین پریزاد،
قامتین عرعردیر، قوللارین شمشاد،
بو شأن و شؤکتده هئچ انسان یوخدور.
واقیف حالین سیتمکارا دئمه‌گه،
یالواریبان وارا ـ وارا دئمه‌گه،

اشعار ملا پناه واقف 3

بیر اوزو گول ، رنگی لاله ، زلفو تر
گشته چیخیب ، دره ر تازه بنؤوشه
دسته – دسته سانجیب بوخاغ یانینا
یاراشیبدیر او شاهبازا بنؤوشه
جسمی مرمر حلقه زولفلری قارا
اونو گؤرن مجنون اولار آوارا
هؤروب ساچلارینی سالیب قاطارا
دوزوب تئله ، هم قوتازا بنؤوشه
یاشی اون سککیزه یئنی جه یئتمیش
گؤزللیکده تامام خلقی مات ائتمیش
گشته چیخمیش یار گلدیین ائشیتمیش
داغا سالیب بیر آوازا بنؤوشه
زلفون آچیب آغ قوللارین چیرماسین
ائله گزسین ، اونو رقیب گؤرمه سین
اغیار ایله چیخیب سئیره ، درمه سین
لایق اولماز انلامازسا بنؤوشه
سن ساللانیب قاباغیمدان گئده نده
هرگز قالماز صبر و اختیار منده
واقف زلف لرینی تعریف ائده نده
گرک دیر کی اول یازا بنؤوشه
بو خسته‌نین عرضین یارا دئمه‌گه،
مگر بو آرادا مسلمان یوخدور؟!

اشعار ملا پناه واقف 2

بنفشه قوخولو یاردان آیریلان،
گونده یاسا باتار، گونو زار اولور،
جانیندا اختیار قالماز ذرّه‌جه،
گئجه بیدار، گوندوز بی‌قرار اولور.
آیریلیق بیر یانار اودور، قازیلار،
یازیلماسین هرگز بئله یازیلار،
اول گوموش بیلکلر، شمشاد بازولار،
یادا دوشه‌ر، ایشیم آه و زار اولور.
باهادیر دئمه‌زلر هرگز سایانا،
گؤروم، لعنت اولسون یاردان دویانا،
گؤزه‌ل سئوه‌ن کیمسه گره‌ک دایانا،
دوست یولوندا چووغون، اولور قار اولور.
باخیشی مست اولور چشم خومارین،
جنّتدن آرتیقدیر ذؤوقو دیدارین،
آغ سینه‌لی، شَکر ممه‌لی یارین،
جفاسینی چکمه‌ک شیرین‌کار اولور.
واقیف! یار یانیغی یامان آفتدیر،
آیریلیق ظولومدور، بیر قیامتدیر،
گؤزه‌للرده بئله بابت بابتدیر،
کیمی دوغرو، کیمی بی‌قرار اولور.

اشعار ملا پناه واقف

قاینار گؤزلریندن، شوخ باخیشیندان،
عجایب فیتنه‌لر، فعللر گؤرونور،
صف ـ صف دوران سیاه کیپریکلریندیر،
یوخسا کی گؤزومه میللر گؤرونور؟
آغزی پیاله‌سن، قددی میناسن،
نئیچون اوتورورسان مندن یانا سن؟
سن مگر کی یاشیل باشلی سوناسن،
سنده تر جیغالی تئللر گؤرونور!
گئده‌ن گئتمه، بیر بری باخ، آی گئده‌ن،
گؤزوم دویماز سن تک گؤزه‌ل کیمسه‌دن،
گاه یاخادان شعله وئریر آغ بدن،
گاه اولور کی، نازیک اللر گؤرونور.
قددین طعنه وورار او سروِ نازا،
جان قوربان ائیله‌رم سن تک شهبازا،
اوزون کیمی زولفون کیمی ترـ تازا،    
نه لاله‌لر، نه سونبوللر گؤرونور.
واقیف! یاد ائت سنی یاد ائیله‌یه‌نی،
من سئویرم منه یاریم دئیه‌نی،
قویماز گؤز اؤنوندن سئوه‌ن سئوه‌نی،
کؤنولدن کؤنوله یوللار گؤرونور.