آنچه در این پست میخوانید:
۱- معرفی امپراتوری قاجاریان
۲- خدمات امپراتوری قاجاری
۳- زبان رسمی (مکاتبه ای) در دوره امپراطوری قاجاری
۴- ارزش پول امپراطوری قاجاری
۵- قاجاریان چگونه یک سوم از قلمرو خود را از دست دادن
۶- جنگهای امپراطوری های قاجار و بریتانیا و جدایی برخی مناطق
۷- جنگهای امپراطوری های قاجاری و روسیه و جدابی برخی مناطق
۸- شگفتی هایی که احمدشاه قاجار در روزهای پایانی حکومت خود آفرید
مقدمه: آخرین جنگ شرافتمندانه برای این سرزمین را قاجار کرده. 25 سال تمام جنگ بدون درآمد نفت و معادن و با دست خالی در مقابل ابرقدرت شوروی آنزمان، سقوط قاجار پایان شرف و عزت این کشور بود. بعد از قاجار استعمار غرب هر کسی را که خواست از طویله به پادشاهی رساند و بعد قلاده به گردن به جزیره موریس تبعید کرد. این یعنی نهایت خفت و خواری برای یک ملت ، ولی متاسفانه ملت ، ناآگاه حکومت قاجار را از پشت عینک پان فارس نگاه میکنن .
ایران پیش از پهلوی خطوط مرزی مشخص با مرزهای رسمیِ بین‌المللی و مورد شناسایی جهانی داشت. از چنان اعتبار بین‌المللی برخوردار بود که استقبال از پادشاه ایران در امپراتوری‌های اروپایی مراسمات باشکوهی را شامل میشد. نشان شیروخورشید یکی از سه نشان بین‌المللی صلیب سرخ جهانی بود. اولین مشروطهء آسیا و در سدهء نوزدهم یکی از پنج کشور مستقل این قاره به شمار می‌رفت. ایران پیش از پهلوی دهها روزنامه، مجله، احزاب سیاسی، انجمن‌های صنفی و بازرگانی، قانون اساسی، پارلمان، آیین دادرسی مدنی و کیفری، قانون انتخابات، شهرداری، پلیس، ژاندرمری، مدارس عالی، هزاران دانش آموز دختر، راه و جاده و بیمارستان داشت و در سرتاسر جهان دارای سفارتخانه بود.
در این مقاله میخواهیم نگاهی کوچیک به دوران امپراتوری قاجار و خدمات ارزنده انها داشته باشیم
معرفی امپراتوری قاجاریان
قاجاریان نام دودمانی است که در سال 1785 میلادی تاسیس و به مدت 140 سال حکومت کرده اند. بنیانگذار این سلسله آقامحمدخان قاجار است که در تهران تاجگذاری کرد و آخرین پادشاه قاجار احمدشاه است که در سال ۱۳۰۴ با کودتایی که به رضا شاه پهلوی به پشتیبانی روسیه و انگلیس بر علیه احمدشاه انجام گرفت جای او را گرفت. در دوران قاجار کشور بصورت ممالک اداره میشد و کشور ایران فعلی به چهار مملکت بزرگ تقسیم شده بود که بلوچستان، آذربایجان، فارس و خراسان چهار مملکت تشکیل دهنده ممالک محروسه قاجاری بود که توسط مرکزی بصورت خودمختار اداره میشد. چهار مملکت بزرگ که خودشان تولیدکننده مایحتاج، مصرف کننده تولیدات و اداره کننده امورات خود بودند و مرکز فقط امیری (اکثرا ترک) برای آنها انتخاب میکرد که تنها دخالتش در امور آن مملکتها اخذ مالیات بود و بس. بعد از مشروطه، این مملکتها را ایالت نامیدند و هر ایالت را به 12 ولایت تقسیم کردند ولی همچنان مردمان آن ممالک خود را مملکت میدانستند. آن تقسیمات سی سال پابرجا بود و آنهایی که امروز برایمان شاخ و دم درآورده‌اند، تازه ولایتی شده بودند در درون ایالات متحده قاجاری. سال 1316 تجزیه‌طلبان مرکزگرای پهلوی ، تصمیم به تجزیه و کوچک کردن آن ایالات بزرگ گرفته، ممالک بزرگ را تجزیه و کوچکتر کرده با سرقت اراضی انها، ولایات کوچک خود را بزرگ و بزرگتر کردند.
خدمات قاجاریان
قاجاریان با دنیای غرب آشنا شدند. اولین کارخانه های تولید انبوه، تولید الکتریسیته، چاپخانه، تلگراف، تلفن، چراغ برق، شهرسازی مدرن، راهسازی مدرن، خط آهن، سالن اپرا (که بعداً به سالن تعزیه تغییر کاربری داد)، مدارس فنی به روش مدرن (از جمله دارالفنون که به همت امیرکبیر بنیاد گردید)، و اعزام اولین گروهها از دانشجویان قاجاری به اروپا جهت تحصیل در شاخه های پزشکی و مهندسی در زمان این امپراطوری صورت پذیرفت. (کافیست تاریخ ورود هر کدام از مواد فوق الذکر را برسی کنید)
بازسازی ارتش قاجاری با روش مشق و تجهیز آنها به جنگافزار نوین اروپایی نیز از زمان فتحعلیشاه قاجار - در قرارداد نظامی اش با ناپلـون امپراتور فرانسه - آغاز شد.
در زمان این سلسه و بعد از کشمکش بسیار بین شاهان قاجار و آزادی خواهان، جنبش مشروطه برپا شد و سرانجام امپراطوری قاجاری دارای مجلس (پارلمان) شد و بخشی از قدرت شاه به مجلس واگذار گردید.
به علت مشکلات روی داده در دوران افشاریه و زندیه کشور دارای ناامنیهای داخلی (مانند ناامنیهای جادها) بود و ارتباط با خارج از کشور از جنوب و شمال کاهش یافته بود. زمانی که دولت قاجاریه به وجود آمد کشور از نظر اقتصادی و سیاسی در وضعیت بدی به سر میبرد و اولین انسجام ایران به شکل امروزی مدیون آقا محمدخان قاجار است هرچند که در زمان پادشاهان بعدی قاجاریه بخشهایی از امپراطوری قاجاری جدا شدند ولی خاک اصلی به صورت یک دولت متحد از زمان آقا محمدخان قاجار به بعد شکل گرفت.
تشکیل اداره سه جلد احوال در وزارت کشور در دوران سلطنت احمد شاه قاجار در تاریخ بیستم آذر ماه 1297 اجرا شد و اولین شناسنامه با عنوان ورقه هویتی در سوم دی ماه به نام فاطمه ایرانی صادر شد.
امپراطوری قاجار با کودتای ۱۲۹۹ رضا خان قدرت را از دست داد. با انحلال قاجاریان توسط مجلس شورای ملی در ۹ آبان ۱۳۰۴، رضا خان با نام رضا شاه پهلوی تخت سلطنت نشست
زبان رسمی در امپراطوری قاجاری
زبان رسمی یک موضوع صد ساله است و در آن زمان چیزی به اسم زبان رسمی وجود نداشت و منظور از زبان رسمی همان زبان مکاتبه ای هست
عهد نامه فینکن اشتاین ما بین امپراطوری قاجار و فرانسه به زبان تورکی، نوشته شده است و میتوان نتیجه گرفت تورکی یکی از زبانهای مکاتبه ای قاجاریان بوده است
معاهده فینکن اشتاین (Treaty of Finckenstein) در ۴ ماه می سال ١٨٠٧ ( ١١٨٦ شمسی) در اردوی نظامی امپراتور فرانسه در فینکن اشتاین (پروسیا-شرق لهستان) میان نماینده فتحعلی شاه قاجار و ناپلئون بناپارت منعقد شده است. این عهدنامه که در ١٦ ماده تنظیم گردیده منجر به ایجاد اتحادی دفاعی بین امپراتور فرانسه ناپلئون و پادشاه دولت قاجاری فتحعلی شاه شد. برای اطلاعات بیشتر اینجا کلیک کنید.
پروفسور دکتر نامیق موسالی در این رابطه میگوید "دولت سلسله قاجار آخرین دوره دولت‌های تورک حاکم بر ایران بود. منابع رسمی موجود از آن دوره تاریخی ثابت می‌کنند شاهان قاجار علاوه بر اینکه نسبت به هویت فرهنگی تبار خود واقف بودند همیشه از تبار و طایفه اصیل تورک خود با افتخار یاد می‌کردند. در دوره قاجار علاوه بر اینکه بسان سلسله‌های تورک ماقبل خود زبان تورکی به عنوان زبان لشکری و درباری رایج بوده است برخی مکاتبات رسمی دولت به زبان تورکی آذربایجانی و تورکی جیغاتی انجام می‌شده و تورکها در بالاترین سطح اداره ممالک محروسه انجام وظیفه می‌کردند. بسیاری از عناصر فرهنگی تورکی در دوران حکومت این سلسله موجودیت خود را ادامه داده و در برخی موارد توسعه و بسط یافتند. تقویم تورکی دوازده حیوان به عنوان تقویم رسمی کشور مورد استفاده قرار می گرفت. تشکیلات اداری و نهادهای رسمی داشته، دیوانسالاران و شاهزاده‌ها خیلی بیشتر از هم قطاران هم عصر خود در دولت عثمانی القاب و عنوان‌هایی با ریشه تورکی داشتند. زبان تورکی در مکتب‌ها آموزش داده می‌شده و کتاب‌ها و روزنامه‌ها به زبان تورکی تالیف و منتشر می‌شدند."
فارک سومر در کتاب اوغوزلار با تاکید بر اینکه قاجار آخرین سلسله تورک حاکم بر ایران بودند همیشه به تورکیت خود واقف بودند. با همدیگر به تورکی سخن می‌گفتند. آنها مانع انتقال قدرت به سلسله غیر تورک شدند. قاجار طایفه‌ای با شعور و تفکر بوده است و علاقه آنها به طایفه و ایلات دیگر اوغوز مانند سلسله‌های ماقبل حاکم بر ایران کاملا مشهود است.
یکی از شاعران و نویسندگان نامی و از شخصیت‌های تاریخی و برجسته دولتی دوران قاجار رضا قلی خان هدایت در کتاب رضه‌الصفای‌ناصری در تسریح شاهان و خان‌های قاجار از عناوینی چون سالار تورک، پادشاه تورک، خاقان تورک و خانام تورک یاد نموده است.( فصلنامه شماره چهارم سلجوق)
پروفسور آنتوان اولیور دانشکند فرانسوی که در زمان فتحعلی شاه در ایران بوده است در سفرنامه خود خاطر نشان می‌کند که آموزش زبان تورکی یکی از اساسی‌ترین دروس در کل سیستم دولت قاجار است.
وی میگوید: در ایران پس از آموزش خواندن و نوشتن به دانش‌آموزان گرامر دروس عربی و تورکی ارائه میشود.
زبان عربی زبان اعتقاد و مذهب کشور است و زبان تورکی زبان دربار و آحاد مردم امپراطوری میباشد.
همانطور که گفته شد قبل از پهلوی پدیده ای به اسم زبان رسمی وجود نداشت تمامی امپراطوری ها و حاکمان تورک خودشان را پادشاه تک تک ملیت ها و فرهنگ ها و صاحب کل کشور با هر فرهنگ و زبان و ملیت میدانستند انها تلاش میکردن زمینه ای فراهم کنند که هر فرهنگ و زبانی در هر زمینه که میتواند رشد کند اکثر شاعران بزرگ تورک به سه زبان تورکی ، فارسی و عربی و یا دو زبان فارسی و تورکی شعر و دیوان دارند(از جمله فضولی و نسیمی و .... ،که به سه زبان عربی ، تورکی و فارسی دیوان و شعر دارند) یا (خاقانی ، شاه اسماعیل صفوی ، شهریار که به دو زبان تورکی و فارسی شعر و دیوان دارند) هیچ کدام از دانشمندان ایران کتابهایشان را به تورکی یا فارسی ننوشته اند بلکه به زبان عربی نوشته اند که نشان میده در آن زمان عربی در این زمینه بیشتر رشد کرده است تورکها به تمام فرهنگ ها اهمیت میداند چه حکومت تورکی چه شاعر تورکی.
چند زبانه بودن شاعران تورک و تلاش های حاکمان تورک برای حفط فرهنگ ها و زبانهای متنوع ممالک تحت حکومت خود نشان از عظمت این ملت است که تورکها چقدر به فرهنگ و زبان دیگر ملیت ها تحت حکومت خود ارزش و اهمیت قائل بودن اما افراد حقیر آن را طور دیگری و با اندیشه حقیرانه و نژادگرایانه خودشان تفسیر میکنن و این اقدامات بزرگوارانه حاکمان و شاعران تورک را به فوق العاده بودن زبان و فرهنگ خودشان نسبت میدهند این همان گربه صفتی هست که دچار آن شده اند.
ارزش پول امپراطوری قاجاری
طبق نوشته سفرنامه جاستین پرکینز آمریکایی چاپ ۱۸۴۳ زمان محمد شاه قاجار یک تومان برابر با ۲ دلار و ۵۰ سنت بود.
در نیمه اول سده نوزدهم میلادی، یعنی در دوران سلطنت فتحعلیشاه و محمدشاه قاجار، دو پوند استرلینگ برابر با یک تومان قاجاری شد. در این زمان یک پوند برابر بود با ۲۵ فرانک فرانسه و ۱۰ روپیه هند، یعنی، یک تومان قاجاری برابر بود با ۵/ ۱۲ فرانک فرانسه. در همین زمان، یک تومان قاجاری با دو دلار و پنجاه سنت آمریکا برابر بود.
قاجاریا چگونه یک‌سوم از قلمرو خود را از دست دادن
پس از مرگ کریم خان، آقامحمدخان قاجار از شیراز فرار کرد و پس از جنگهای فراوان سلسله زندیه را نابود کرد و به پادشاهی رسید. آقامحمدخان موفق گردید دو قبیله اشاقهباش و یوخاریباش را با هم متحد کند و نیروی نظامی خود را استحکام بخشد.( قلمرو حکومت زندیه فقط محدود به چند استان مرکزی بود در واقع افشاریان قلمرو امپراطوری خود را با وسعت پنج اتاق تحویل زندیه دادن زندیه با بی عرضگی چهار اتاق و نیم از آن را از دست داد و آن را با نیم اتاق به قاجاریان تحویل داد و قاجاریان دوم و نیم اتاق را پس گرفتند و به سه اتاق رساندند سپس در طول حکومت ۱۴۰ ساله خود در اثر چهار جنگ در دور دوره ۲۵ و ۲۰ ساله (که در ادامه این مقاله به انها پرداخته شده) یک اتاق از دست دادن و کشور را با دو اتاق به پهلوی ها تحویل دادن و پهلوی ها حدود هزار کیلومتر مربع را از دست دادن از جمله بحرین که با یک درخواست انگلیس سال ۱۳۴۸ جدا شد و یا در قرارداد ننگین سعدآباد که بدون هیچ جنگی توسط رضاشاه امضا و بخش های مهمی از کشور جدا شد منطقه قره سو نیز طی یک سفری که رضاشاه به تورکیه داشت توسط رضاشاه به آتاتورک هدیه شد)
جنگهای امپراطوری های قاجار و بریتانیا
جنگ های امپراطوری قاجار و بریتانیا(در منابع ایرانی "جنگهای ایران و انگلیس" نامیده میشود) به دوره جنگهای 20 ساله در سال های 1216 تا سال 1235شمسی اطلاق میشود که موجب تصرف بخش های جنوبی امپراطوری قاجاری توسط بریتانیا و تحمیل قرارداد پاریس شد، که حین همین جنگها بود که امپراطوری روسیه نیز فرصت را غنیمت شمرده و وقتی قاجاریان مشغول جنگ با بریتانیا در جنوب بود از شمال به امپراطوری قاجار حمله کرده و با تصرف بخشهایی شمالی ، قرارداد آخال را به قاجاریان تحمیل کرد.
در مجموع جنگهای دوم بریتانیا و قاجار ، جنگ خوشاب یکی از پیروزیهای قاجاریان بر بریتانیا بود. جنگ خوشاب نبردی است که در بهمن ۱۲۳۵ش بین سپاه قاجاریان و سپاه بریتانیا در چند کیلومتری برازجان در نزدیکی روستای خوشاب اتفاق افتاد بریتانیایی‌ها و نیروهای هندی عقب‌نشینی کرده و به بوشهر برگشتند. قاجاریان این جنگ را بزرگ‌ترین پیروزی با بریتانیا دانسته اند بر اساس گزارش‌های بریتانیایی‌ها، قاجاریان در این جنگ هزار کشته و اسیر داده و بریتانیایی‌ها و هندی‌ها 19 هزار کشته داده‌اند. این جنگ پس از واقعه هرات و با اشغال جزیره خارگ و بندر بوشهر رخ داد. برای اطلاعات بیشتر در رابطه با جنگهای امپراطوری قاجاری و بریتانیا به اینجا را لمس کنید
جنگهای امپراطوری های قاجاری و روسیه
جنگهای امپراطوری قاجاری و روسیه نامی است که به دو جنگ بزرگ در یک دوره ۲۵ ساله در دوران فتحعلیشاه قاجار داده شده‌است.(در منابع ایرانی جنگ های ایران و روسیه نامید میشود) این جنگها با شکست قاجاریان پایان یافت و بخشهایی از امپراطوری قاجار تحت قراردادهای گلستان و ترکمنچای امضا و به قلمرو امپراتوری روسیه پیوست.
اولین درگیری جدی امراطوری های تورک و روسیۀ جدید در عصر نادرشاه به وجود آمد. روس ها از آشوب دوران شاه سلطان حسین و شورش افغان ها استفاده کرده و به قفقاز و گرجستان نزدیک شدند و آنها را به جدایی از امپراطوری نادرشاه ترغیب کردند. هدف اصلی روسیه دسترسی به آب‌های آزاد بود. نادرشاه بعد از شکست اشرف افغان و تسلط بر کشور به سمت گرجستان حمله و روس ها را شکست داد و قراردادی با آنان به امضاء رساند تا روس ها دیگر به سمت امپراطوری نادرشاه و قفقاز حرکت نکنند.
بعد از مرگ کریم خان زند و آشوب مجدد در ممالک امپراطوری تورکها ، روس ها مجددا به قفقاز نزدیک شدند. آنها از حاکم گرجستان حمایت کرده و او را به شورش واداشتند. حضور آنان در قفقاز تا زمان ظهور آقا محمد خان قاجار ادامه داشت. آقا محمد خان قاجار با لشکر کشی به گرجستان توانست شورشی های مورد حمایت روسیه را شکست دهد اما در همانجا کشته شد و تاج و تختش به فتحعلیشاه رسید.
جنگ اول روسیه در عصر فتحعلیشاه قاجار اتفاق افتاد ، روس ها که از ضعف امپراطوری قاجار به دلیل جنگ در جنوب کشور با بریتانیا با خبر شده بودن و خود نیز به قدرت نظامی زیادی دست یافته بودند با تمام قوا به قفقاز و شمال امپراطوری قاجار حمله کردند. ارتش قاجار به فرماندهی عباس میرزای قاجار بعد از 10 سال جنگ بی امان شکست خوردند. و موجب امضای قرارداد گلستان بعنوان غرامت شد و 220 هزار کیلومتر مربع از مناطق امپراطوری قاجاری جدا شد.
مدتی بعد از قرارداد گلستان، جنگ های دوم قاجاری و روسیه آغاز شد. آغاز این نبردها به دلیل تلاش امپراطوری قاجاری به ویژه عباس میرزا, برای بازپس گیری مناطق از دست رفته بر اساس معاهده گلستان بود. فتحعلی شاه، عباس میرزا فرمانده سپاه قاجاری را راهی نواحی تصرف شده کرد. چون روسها مهیای جنگ نبودند غافلگیر شدند و سپاهیان قاجاری همه ولایات از دست رفته را به تصرف خود درآوردند. در نهایت به علت خیانت ارمنی های قلعه ایروان قوای قاجاری شکست سختی خوردند و روسها توانستند تبریز را تصرف کرده و پایتخت را تهدید کنند که در نهایت با امضای قرارداد ترکمنچای بعنوان غرامت جنگی بار دیگر دو طرف صلح کردن و ۳۰ هزار کیلومتر مربع از خاکهای امپراطوری قاجار جدا و به روسیه داده شد.
شگفتی هایی که احمدشاه قاجار در روزهای پایانی حکومت خود آفرید:
احمدشاه قاجار آخرین پادشاه امپراتوری قاجاری میباشد زمانی که در سفر اروپا به سر میبرد طی کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ توسط انگلیس به حکومتش پایان داده شد که این کودتا دو دلیل عمده داشت اولی مقاومت احمد شاه قاجار در مقابل امضای قرارداد ۱۹۱۹ و دومی هراسان شدن انگلیس از موج بیداری ملی شروع شده در میان ترکان بود و استنباط می کردند اگر این موج به ممالک محروسه قاجار نیز برسد اتحاد احتمالی دولت قاجار، دولت عثمانی و ترکان قفقاز برای انگلستان دردسر ساز خواهد بود. برای اطلاعات بیشتر در رابطه با کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ اینجا کلیک کنید.
محمد تقی بهار مینویسد: «وقتی که بنا بود شاه ایران در مجلس ضیافت پادشاه انگلستان در باب قرارداد ۱۹۱۹ که انگلیس آن را منعقد ساخته بود، صحبت کند … پس از آن که صورت نطق پادشاه انگلستان را برای شاه آوردند و قرار شد که جوابی تهیه شود، شاه از حسن قبول آن سر باز زد و گفت: کسانی که پول گرفته‌اند تصدیق کنند، من هرگز تصدیق نخواهم کرد!... همان شب ناصر الملک به شاه گفته بود: کار خودت را ضایع کردی! شاه نیز پاسخ داده بود که: اگر در سوئیس کلم فروشی کنم، بهتر است تا در چنین مملکتی پادشاه باشم! بر اساس این قرارداد تقریبا تمامی امور کشوری و لشکری ایران، زیر نظر مستشاران انگلیسی و با مجوز آنان صورت می‌گرفت.
در کتاب "زندگانی سیاسی سلطان احمد شاه" انتشارات امیر کبیر چاپ چهارم ۱۳۷۰، ص ۲۴۴ ، مکی ، حسین مینویسد.
"آخرین سفر سلطان احمد شاه به اروپا مصطفی کمال آتا ترک که به تازگی در به ریاست جمهوری ترکیه جدید انتخاب شده بود وزیر مختار ایران انوشیروان سپهبدی را که از طرف مادر منسوب به قاجاریه بود را احضار و به وی گفته بود که فورا خود را به پاریس رسانده این پیام محرمانه شفاهی را به سلطان احمد شاه برساند. مبنی بر اینکه اگر احمد شاه مایل به بازگشت به تخت سلطنت بود ترکیه میتواند قوای کمکی در اختیار وی قرار دهد تا از طرف غرب به تهران مراجعه کند ولی سلطان احمد شاه این پیشنهاد را به سبب عدم تمایلش به مداخلات خارجی در باز پس گیری حکومت رد می کند و لاجرم آتا ترک با سردار سپه روابط دوستی برقرار برقرار نمود"
ذکاءالملک فروغی طی ملاقاتی با احمدشاه قاجار پیشنهاد خرید استعفانامه او را در قبال دریافت مبلغ یک میلیون لیره میدهد.
رضاخان در پی آن بود تا با دریافت استعفانامه بر مشروعیت حکومت خود بیفزاید و به افکار عمومی بقبولاند که احمدشاه حاضر به بازگشت به ایران و ادامه سلطنت نیست و زندگی آرام و خوشگذرانی در اروپا را بر مملکت‌داری و پذیرش زحمات و خطرات آن ترجیح میدهد اما سخن احمدشاه ضمن ردّ درخواست فروغی بسیار قابل تأمل است احمدشاه در جواب او گفت :«من حاضر نیستم حتی به هزار برابر این مبلغ بفروشم.
و تو به ارباب خود از قول من بگو که این خیال باطلی است که کرده‌ای زیرا من پیش وجدان خود در مقابل نسلهای آینده ایران سرافرازم که حاضر شدم از سلطنت برکنار شوم ولی خیانت نکردم و جز به وظیفه‌ای که به من محول شده کار دیگری انجام ندادم و تاریخ قضاوت خواهد کرد که من برخلاف اراده ملت ایران از سلطنت برکنار شده‌ام.
بنابراین اگر استعفا نمایم مثل این است که من رضایت داده‌ام و سلطنت را حق خود ندانسته‌ام، لذا اگر تمام دنیا را به من بدهند استعفا نخواهم داد»
احمد شاه قاجار در طول تاریخ ایران اولین پادشاهی است که با شکایت یک رعیت و روزنامه نگار (فرخی یزدی) در دادگاه حاضر شد.بعدها با سر کار آمدن رضاخان، پرونده ای با اتهام اسائه ادب به مقام سلطنت برای فرخی یزدی تشکیل گردید و با تزریق آمپول هوا بقتل رسید.
موضوعات مرتبط:
جنگهای امپراطوری های قاجار و بریتانیا
کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹
جنایت ها و خیانت های روسیه از دوران نادر شاه افشار تا امروز
نقش رضاشاه در شکست ستارخان در انقلاب مشروطه
اولین راه آهن در ایران
تهران را مثل تبریز خواهم کرد(امیر کبیر)
عهد نامه فینکن اشتاین به زبان ترکی در دوره فتحعلی شاه قاجار
قرارداد دارسی و بلایی که رضاشاه پهلوی بر سر آن آورد
.
