امپراطوری شاه اسماعیل صفوی
صفویان یکی از امپراطوری های تورک تبار می باشد که شاه اسماعیل زاده اردبیل در سال 1722 میلادی ان را تاسیس و به مدت 221 سال به طول انجامید، وی تبریز را پایتخت خود برگزید و سپس یک امپراطوری قدرتمند وسیع تشکیل داد.
شاه اسماعیل صفوی علاوه بر حکومت و سیاست اهل شعر و ادب هم بود و دو دیوان شعر به دو زبان تورکی آزربایجانی و فارسی با تخلص "خطایی" از او به یادگار مانده است که برخی از اشعار تورکی او در این وبلاگ در دسترس می باشد، زبان رسمی امپراطوی صفوی دو زبان تورکی و فارسی بود (البته منظور از زبان رسمی همان زبان مکاتبه ای هست و در آن زمان هنوز مفهومی بنام زبان رسمی وجود نداشت و زبان رسمی یک مفهوم صد ساله در ایران است حکومت های قبل پهلوی از تمامی ملیت ها و زبانها و فرهنگ های تحت حکومت خود حمایت میکردند و فرهنگ غالب و مغلوب وجود نداشت اکثر شاعران تورک نیز چند زبانه هستند "از جمله فضولی و نسیمی و .... ،که به سه زبان عربی ، تورکی و فارسی دیوان و شعر دارند" یا "خاقانی ، شاه اسماعیل صفوی ، شهریار که به دو زبان تورکی و فارسی شعر و دیوان دارند" هیچ کدام از دانشمندان در آن دوران کتابهایشان را به تورکی یا فارسی ننوشته اند بلکه به زبان عربی نوشته اند که نشان میده در آن زمان عربی در این زمینه بیشتر رشد کرده است تورکها به تمام فرهنگ ها اهمیت میداند چه حکومت تورکی چه شاعر تورکی بخاطر همین هست هزاران سال حکومت کردن مگرنه به صد سال نرسیده در استانه فروپاشی و تجزیه قرار میگرفتن .
چند زبانه بودن شاعران تورک و تلاش های حاکمان تورک برای حفط فرهنگ ها و زبانهای متنوع ممالک تحت حکومت خود نشان از عظمت این ملت است که تورکها چقدر به فرهنگ و زبان دیگر ملیت ها تحت حکومت خود ارزش و اهمیت قائل بودن اما افراد حقیر آن را طور دیگری و با اندیشه حقیرانه و نژادگرایانه خودشان تفسیر میکنن و این اقدامات بزرگوارانه حاکمان و شاعران تورک را به فوق العاده بودن زبان و فرهنگ خودشان نسبت میدهند این همان گربه صفتی هست که دچار آن شده اند )
شاه اسماعیل صفوی پدرش به شیخ صفی الدین اردبیلی می رسد و فرزند شیخ حیدر است و مادرش مارتا دختر سلطان اوزون حسن آق قویونلو و کوراکاترینا شاهزاده یونانی ترابوزان بود
بعد از انقراض ساسانيان توسط مسلمان تا زمان به سلطنت رسيدن شاه اسماعيل صفوي در ايران يک واحد سياسي و يک پارچه به عنوان امپراطوری مرکزي ايجاد نگرديد . اميران و حاکمان متعددي در ایالات مختلف حکمراني کرده و داعيه سلطنت داشته اند. اما تنها کسي که با نيروي فکر و رشادتهايي که از خود نشان داد توانست ملیت های مختلف را به سوي يک اتحاد فراگير سوق دهد و موفقيتهاي بسياري نيز در اين راه بدست آورده شاه اسماعيل مي باشد. بدين ترتيب بعد از قرنها شاه اسماعيل موسس امپراطوری صفوي موفق شد با برانداختن حکومتهاي ملوک الطوايفي در ايران دولت واحدي ايجاد کند . عمده دليل موفقيت شاه اسماعيل حمايت و ارادت قبايل بزرگ قزلباش که همگي قبايل تورک بودند مي باشد ، اين قبايل عبارتند از : شاملو ، روملو ، استانجلو ، افشار ، ذوالقدر ، قاجار و تکه لو .
همانطور که گفته شد فارسی و تورکی زبان مکاتبه ای امپراطوری صفوی بود فرمانها و اوامر شاهان در مناطق زیر نفوذ صفویان که بیشتر آزربایجانی بودند به زبان آزربایجانی (تورکی) و در مناطقی که فارسی زبان بودند به زبان فارسی صادر می شد در این مورد ادیب بزرگ تورک «سلیم رفیق رفی اوغلو» در کتاب «ادبیات اذربایجان» ضمن ترسیم یک فرمان شاه اسماغیل به زبان تورکی چنین مینویسد «در این قرن زبان آزربایجانی همدوش زبان فارسی زبان رسمی دربار اعلام شده و اهمیت زیادی کسب کرده بود»
سلطان سلیم خیلفه عثمانی که شیعیان را کافر می دانست و خود را نیز خلیفه تمامی مسلمانان جهان می خواند به قصد اشغال کامل امپراطوری صفوی لشکرکشی کرد. شاه اسماعیل به قصد دفع حمله عثمانیان به غرب لشکر کشید و در نبرد چالدران(۸۹۳ ه.ش) آن چنان دلیرانه جنگید که علی رغم شکست خوردن، نبرد او در زمره نبردهای بزرگ تاریخ و از افتخارات آذربایجانی ها محسوب می شود. در این جنگ ۲۹۰۰۰ سرباز تورک که تنها از سلاح های سرد مانند شمشیر و نیزه استفاده می کردند در برابر سپاه دویست هزار نفری عثمانی که مجهز به توپ و تفنگ بود به سختی ایستادگی کرده و کشتار زیادی از دشمن به عمل آوردند و از ایشان تنها ۸۵ نفر زنده ماندند اما حتی یک نفر اسیر هم ندادند.
عثمانی ها در این جنگ قسمت بزرگی از آزربایجان را به اختیار خود در آورند، که البته با مقاومت دلیرانه مردم تبریز سلطان سلیم، مجبور به تخلیه شهر شد.
مهمترین آثاری که از دوران صفوی به یادگار مانده، عبارتند از: ۴ بازار دور میدان قدیم اصفهان؛ مدرسه هارونیه و بقعه امام زاده هارون در اصفهان. وی بناهای یادبودی هم در اوجان فارس و شیراز و آبادانی و ساختمان های متعددی در خوی و تبریز بنیاد کرد
شاه اسماعیل صفوی سرانجام در سن 35 سالگی در اثر بیماری حصبه درگذشت بعد از شاه اسماعيل صفوي شاه طهماسب به سلطنت رسيد شاه طهماسب فردي موقع شناس و واقع بين بوده . دوره شاه طهماسب دوره تثبيت سلطنت صفويان است .بعد ازشاه طهماسب شاه اسماعيل دوم و سپس شاه محمد خدابنده به پادشاهي رسيدند تا اينکه نوبت به شاه عباس کبیر رسيد. شاه عباس فردي باهوش ، جدي ، جسور ، قدرت طلب و بسيار سخت کوش بود . در دوران حکومت او امپراطوری صفوی در سياست هاي داخلي و خارجي خود راه تازه اي را آغاز کرد که مايه قدرت و شهرت وي در سراسر جهان گرديد و آثار بسيار زيادي از او برجاي ماند که تا به امروز نيز ادامه دارد . متاسفانه بعد از شاه عباس دوران رکود و انحطاط امپراطوری صفوي آغاز گرديد. بعد از او شاه صفي و شاه عباس دوم به حکومت رسيدند و توانستند با استفاده از دوران طلايي شاه عباس تشکيلات حکومتي منسجم و منظم داشته باشند ، ولي نتوانستند آن را پويا کنند و يا چيز تازه اي به آن بيافزايند. متاسفانه ضعف تشکيلات صفوي و انحطاط آن از دوران پس از شاه عباس آغاز گرديده و در دوران شاه سليمان بخوبي نمايان مي گردد و امپراطوری صفوي روبه نابودي رفته بطوري که در زمان پادشاهي شاه سلطان حسين دولت صفوي با حمله افغانها سقوط کرده و بعد از مدتي حذف مي گردد. سپس حکومت ايران به نادرشاه افشار مي رسد.