اشعار نظامی بیانگر ترک زبانی و حتی ترک زبانی مردم گنجه در آن روزگار است. بنا به نوشته ی علیار صفرلی و خلیل یوسفی « در اشعار فارسی گنجوی و خاقانی تفکر ترکی و حتی سیاق ادبی ترکی به چشم می خورد» ( آذربایجان ادبیاتی تاریخی ، صفرلی ، ص 369 ).
پروفسور حمید آراسلی 700 ضرب المثل در خمسه نظامی گنجوی یافته که از زبان شفاهی مردم آذربایجان در آثار جاودانه وی وارد شده است (مقدمه ای بر تاریخ تحولات زبان ترکی آذری، کریمی، ص56) .
نظامی در مصراع « با قانون اوزان برآورده حرف» نه تنها واژه اصیل ترکی « اوزان » را بکار برده، بلکه مهمتر از آن سیاق کلام وی است که می رساند وی به خوبی با شیوه نوازندگی و خوانندگی اوزانها (عاشیق ها) آشنا بوده است. به عنوان مثالهایی دیگر از کلمات ترکی به کار رفته در اشعار نظامی به واژه های « چالیش» (نزاع) ، سانجاق (بیرق)، توتوق (پرده) در ادبیات زیر دقت کنید :
بر رموز شه تا دمیران روم
همایند «چالش» در آن مرزو بوم
هزار و چهل «سنجق» پهلوی
روان در پی رایت خسروی
تا کجمقی در «توتوق» نور بود
خار ز گل نی ز شکر دور بود

اشعار نظامی بیانگر ترک زبانی و حتی ترک زبانی مردم گنجه در آن روزگار است. بنا به نوشته ی علیار صفرلی و خلیل یوسفی « در اشعار فارسی گنجوی و خاقانی تفکر ترکی و حتی سیاق ادبی ترکی به چشم می خورد» ( آذربایجان ادبیاتی تاریخی ، صفرلی ، ص 369 ).
پروفسور حمید آراسلی 700 ضرب المثل در خمسه نظامی گنجوی یافته که از زبان شفاهی مردم آذربایجان در آثار جاودانه وی وارد شده است (مقدمه ای بر تاریخ تحولات زبان ترکی آذری، کریمی، ص56) .
نظامی در مصراع « با قانون اوزان برآورده حرف» نه تنها واژه اصیل ترکی « اوزان » را بکار برده، بلکه مهمتر از آن سیاق کلام وی است که می رساند وی به خوبی با شیوه نوازندگی و خوانندگی اوزانها (عاشیق ها) آشنا بوده است. به عنوان مثالهایی دیگر از کلمات ترکی به کار رفته در اشعار نظامی به واژه های « چالیش» (نزاع) ، سانجاق (بیرق)، توتوق (پرده) در ادبیات زیر دقت کنید :
بر رموز شه تا دمیران روم
همایند «چالش» در آن مرزو بوم
هزار و چهل «سنجق» پهلوی
روان در پی رایت خسروی
تا کجمقی در «توتوق» نور بود
خار ز گل نی ز شکر دور بود

-------------------------------------

ادامه مطلب....

البته تاثیر زبان ترکی در اشعار نظامی تنها به کاربرد لغات ترکی محدود نمی شود بلکه چنانکه اشاره نمودیم نظامی علاوه بر استفاده از فولکلور آذربایجان در اشعار خویش؛ حتی تفکر و اندیشه ترکی دارد به عنوان مثال وی در مصراع زیر واژه گرگ را مفهومی به کار می برد که فقط در فرهنگ و ادبیات ترکی می توان آنرا فهمید :

پدر بر پدر مر مرا ترک بود
به فرزانگی هر یکی گرگ بود
می دانیم که واژه گرگ در فرهنگ ترک ها جایگاه ویژه ای دارد . بیشتر اقوام ترک بر پرچم و یا کلاه خود شکل گرگ ترسیم می کردند و افسانه های زیادی در ارتباط با گرگ ها و ترک ها آفریده شده است که پرداختن به آنها در این مجال میسر نیست . در اینجا فقط به این جمله بسنده می کنیم که گرگ در ترکی بر خلاف فارسی همواره بار معنایی مثبت داشته و دلیل بر فرزانگی و دانایی بوده است و نام «دده قور قورد» می تواند دلیلی براین گفته باشد و حتی در یکی از داستان های دده قورقود وقتی قهرمان داستان گرگ را می بیند می گوید: « قورد یوزی مبارک دیر، قورد ایلن بیر خبرلشیم» { دیدار گرگ مبارک است، بگذار از گرگ خبر بگیرم}.
نظامی در «مخزن الاسرار» ترک ها را به نژاد آسمانی نسبت داده و با تمجید از آنها می گوید :
دولت ترکان چو بلندی گرفت
مملکت از داد پسندی گرفت
چونکه تو بیدادگری پروری
ترک نه ای ؛ هندوی غارتگری
و در هفت پیکر می نویسد :
گفت من ترک نازنین اندام
از پدر ترکناز دارم نام
و در اسکندر نامه با افتخار تمام از دولت ترک ها یاد می کند :
ز کوه خزر تا به دریای چین
همه ترک بینم زمین
و در همین اثر نفرت خود را از روس ها بیان نموده و با اشاره به نیروی ترکان می نویسد :
ز پیکان ترکان این مرحله
توان ریخت بر پای روس ابله
و این است که محمد امین رسول زاده در شعر کوتاهی در مورد نظامی می نویسد :
فارسچیلیغی یوخ اونون
تورکلویه چوخ باغلی دیر
قافقاز دئیه ذوق آلار
روسدا جانی داغلی دیر
گوزه ل قادین تیپلری
یا تورک یا قافقازلی دیر
شبه سی یوخدور کی او
بیر آذربایجانلی دیر
سئوالی که مطرح می شود این است که چرا شاعران ترک آذربایجانی اشعار خود را به فارسی سروده است . در این مورد دلایل زیادی مطرح هستند و می دانیم که نظامی تنها فردی نبوده که اشعار خود را به فارسی سروده و بسیاری از شعرای آذربایجان قرن ها آثار خود را به زبان های فارسی و عربی سروده اند و طبعا یکی از دلایل این کار حمایت حکام ایران و حتی حاکمان ترک ایران از زبان و شعر فارسی بوده است .اقای محمد رضا هیئت با اشاره به اشعار خود نظامی می گویدکه طبقه حاکم او را از سرودن اشعار ترکی منع می کردند کما اینکه نظامی این مسئله را در مثنوی «لیلی و مجنون» از زبان شروانشاه بیان کرده است.
در زیور پارسی و تازی
این تازه عروس را طرازی
ترکی صفت وفای ما نیست
ترکانه سخن سزای ما نیست
و در همان زمان نظامی از اینکه به زبان ترکی وی اهمیت داده نمیشد لب به شکایت می گشاید :
تر کی ام را در این حبش نخرند
لاجرم دو غبای خوش نخورند